Άρθρα

Έτσι ξεκίνησαν όλα… "Μαμά, γιατί δεν σε ακούει που του μιλάς;"

Από μικρή θυμάμαι να έχω ένα πολύ παραπονιάρικο αδερφάκι. Όταν έπρεπε να φάει έκλαιγε, όταν έφευγε η μαμά από δίπλα του στον ύπνο, έκλαιγε. Έκλαιγε όταν δεν του φορούσαμε την πάνα του και ήθελε συνεχώς μια συγκεκριμένη πιπίλα. Για να μην μιλήσω όταν έπρεπε να κλείσει το ηλεκτρονικό!! Ήταν όμως τόσο γλυκούλης! Για πολύ καιρό θυμάμαι τη μαμά να φωνάζει το όνομα του αδερφού μου και εκείνος να μην της δίνει σημασία. «Μαμά, αφού του μιλάς γιατί δεν σε κοιτάζει;», ήταν η απορία μου. «Κάτι σκέφτεται…», μου απάντησε η μανούλα. Ενθουσιάστηκα τόσο πολύ όταν άρχισε να λέει «μαμά», «μπαμπά». Εμένα με έλεγε «Νανά!». Του τραγουδούσα και το «κουπεπέ» και κουνούσε ρυθμικά το χεράκι του. Αρκετές μέρες μετά αυτά σταμάτησαν και τότε ρώτησα τη μαμά: «Μαμά τα ξέχασε αυτά που έκανε πριν; Γιατί;» Δεν μου απάντησε. Όχι πολύ καιρό μετά επισκεφθήκαμε έναν παιδότοπο! Μια κυρία πήρε τον μικρό μου αδερφούλη από το χεράκι και μπήκαν σε ένα δωμάτιο. Λίγα δευτερόλεπτα μετά ο αδερφός μου άρχισε να κλαίει πολύ δυνατά! Έκλαιγε για όλη την ώρα που ήταν εκεί μέσα. «Μήπως έπρεπε να είναι η μαμά και ο μπαμπάς εκεί μέσα μαζί του;» Αναρωτήθηκα. Τη δεύτερη φορά που πήγαμε στον παιδότοπο πάλι έκλαιγε ο αδερφός μου μόλις μπήκε μέσα στο δωμάτιο. Αυτή τη φορά η κυρία με φώναξε να έρθω μαζί του στο δωμάτιο. Αυτό τον ηρέμησε… Ύστερα άρχισε να παίζει με τα παιχνίδια που είχε εκεί μέσα. Από τότε οι επόμενες επισκέψεις του εκεί ήταν πολύ πιο ήρεμες. «Μα δεν μπορούσαν να με φέρουν μέσα νωρίτερα για να είναι πιο ήρεμος; Έπρεπε να ταλαιπωρηθεί έτσι πρώτα;» σκέφτηκα. Αρκετό καιρό μετά πήγαμε σε άλλο παιδότοπο για να αφήνουμε τον αδερφό μου να παίζει. Του έδιναν ένα τετραδιάκι με φωτογραφίες με αντικείμενα που από κάτω έγραφε το όνομα κάθε αντικειμένου. Ρωτούσα συνέχεια τον μπαμπά: «Μπαμπά σε τι θα τον βοηθήσει αυτό το τετραδιάκι;». «Είναι για να μάθει τις λέξεις», μου απάντησε ο μπαμπάς. Ο καιρός περνούσε και ο μικρός είχε γίνει σαν παπαγαλάκι. Παίζαμε και ένα παιχνίδι: Του έλεγα πες «μήλο!» – Έλεγε «μήλο!». «Πες «νερό!» – «νερό!». Αντέγραφε λέξεις και προτάσεις που λέγαμε εγώ και τα δύο μεγαλύτερα αδέρφια μου και ό,τι άκουγε από την τηλεόραση. Στον ύπνο είχε ένα αρκουδάκι για συντροφιά. Πήγαινε τουαλέτα μόνος του. Ήταν δεκτικός στο να δοκιμάσει φαγητά. Παρέμενε όμως ανυπόμονος! Στην ηλικία των 7 ετών περίπου πληροφορηθήκαμε το λόγο της μη ανάπτυξης των όποιων δεξιοτήτων του αδερφού μου και για το πώς να συνεχίσει τη διάδραση με τους γύρω του, εφοδιασμένος με ένα χαρτί που έγραφε «ΕΙΣΑΙ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΕΞΥΠΝΟΣ!», πράγμα το οποίο μας απέδειξε και συνεχίζει να μας αποδεικνύει μέχρι σήμερα. Αυτά που έμαθα το συγκεκριμένο διάστημα δεν άλλαξαν το πώς τον έβλεπα και το πώς τον βλέπω τώρα, με κινητοποίησαν όμως πολύ ως ψυχολόγο. Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω, μην διστάζετε να αναζητήσετε απαντήσεις για θέματα που αφορούν το παιδί σας. Αν όχι τώρα σίγουρα θα συναντήσετε τα ερωτήματά σας αργότερα, πολύ απλά επειδή δεν διαφέρουν από τις ερωτήσεις ενός μικρού παιδιού. Ευχαριστώ πολύ τον Δρ. Δημήτρη Δημητρίου-Παπαβασιλείου που είναι δίπλα μου και με εμπνέει για τόσα πολλά πράγματα, όπως και για τη συγγραφή αυτού του άρθρου.

Τόλια Αντιγόνη,
Ψυχολόγος

Μιλώντας για “οριακές” καταστάσεις

Τα πρώτα όρια στο παιδί δημιουργούνται με αφορμή πάντα τις επιθυμίες του. Όταν για παράδειγμα θέλει κάτι και είναι δύσκολο να το έχει, ο τρόπος της αντίδρασής του μας πληροφορεί για το είδος των ορίων που θα πρέπει να προσέξουμε.
Ξεκινώντας πάντα από το σπίτι λοιπόν, τα όρια και το να τεθούν, εκτός από αγαπημένα αντικείμενα (λιχουδιά), περιστρέφονται και γύρω από τους χώρους του σπιτιού και την αυτονομία του παιδιού.
Το να υπακούσει το παιδί δε σημαίνει απαραίτητα να «κάνει πίσω» τελικά την επιθυμία του. Σημαίνει και αναπροσαρμογή των προϋποθέσεων για την επιθυμία αυτή.
Ο μικρός μας φίλος μπορεί να φάει τη λιχουδιά που θέλει αρκεί να φέρει το πιάτο του ή να φάει το φαγητό του πρώτα. Μπορεί να παίξει ηλεκτρονικό αφού διαβάσει τα μαθήματά του. Να βοηθήσει τη μαμά να κάνει δουλειές για να μπορέσουν μετά να πάνε βόλτα.
Ας χρησιμοποιήσουμε σωστά τους χώρους του σπιτιού. Μπορούμε να παίζουμε στο σαλόνι το πολύ με δυο παιχνίδια κι αν θέλουμε να φέρουμε άλλο παιχνίδι, πρέπει να επιστρέφουμε το προηγούμενο στη θέση του. Το καλύτερο είναι να τρώμε στην κουζίνα. Αποφεύγουμε να κάνουμε τραμπολίνο στο κρεβάτι της μαμάς και του μπαμπά. Το ιδανικότερο θα ήταν κάθε μικρός φίλος να κοιμάται μόνος του το βράδυ στο δωμάτιο του. Προάγοντας τα χωρικά όρια θέτουμε και συμπεριφορικά όρια.
Αφού οι μικροί μας φίλοι δέχτηκαν τους «όρους» μας για να πάρουν αυτό που θέλουν, για να δούμε πώς θα προχωρήσουμε σε πιο κοινωνικά όρια. Εφόσον θέλουμε να δούμε το αγαπημένο μας παιδικό, ας περιμένουμε να τελειώσει η αγαπημένη εκπομπή της μαμάς. Αφού θέλουμε να πάμε στο περίπτερο να αγοράσουμε ένα παγωτό, ας πάρουμε και για τον μπαμπά την εφημερίδα του.
Σε κάθε περίπτωση, το να θέσουμε όρια θα πρέπει να σηματοδοτεί την οργάνωση της συμπεριφοράς του παιδιού με γνώμονα, το κίνητρό του, την προσαρμογή και την πρόοδό του.

Εκεί που υπάρχει λόγος, αλλά λείπουν οι ενάρξεις

Πολλές φορές οι μικροί μας φίλοι ενώ έχουν κατακτήσει ένα βασικό – χρηστικό επίπεδο λόγου, δυσκολεύονται να εξωτερικεύσουν αυτό που θέλουν να πουν και να χρησιμοποιήσουν το πραγματικό δυναμικό τους.
Κάποιες φορές το θεωρούν άσκοπο και προτιμούν να διεκδικήσουν αυτό που θέλουν (π.χ. μια σοκολάτα) απλά με το να πάνε να το πάρουν ή θα προτιμήσουν και να χρησιμοποιήσουν οποιαδήποτε άλλη σκανταλιά για να το πετύχουν αυτό, παρά να το ζητήσουν.
Με το να θέτουμε τα πράγματα που θέλουν τα παιδιά σε έλεγχο, θα τους οδηγήσουμε στο να χρησιμοποιούν τον λόγο τους και να δουν ότι κερδίζω με το να μιλάω!
Ας παρατηρήσουμε τι είναι αυτό που αρέσει στο παιδί κι ας δημιουργήσουμε γύρω από αυτό. Αν κάθε φορά που περνάμε από το αγαπημένο μαγαζί του παιδιού ζητάει χυμό, θα περάσουμε από εκεί πάλι την επόμενη μέρα.
Ας μαζέψουμε τουλάχιστον 3 ενάρξεις για τον μικρό μας φίλο τη μέρα (π.χ. να δει τηλεόραση, να φάει σοκολάτα, να πάει βόλτα).
Για να δούμε τι γίνεται όταν λείπει το αδερφάκι και δεν προλαβαίνει να μιλήσει, για εμάς τους πιο ντροπαλούς.
Τι θα γίνει αν κλείσει το τάμπλετ του μικρού μας φίλου από μπαταρία; Θα μας ζητήσει φορτιστή;
Ας δοκιμάσουμε να σερβίρουμε το φαγητό «ξεχνώντας» να βάλουμε κουτάλι στο τραπέζι, ανακαλύπτοντας έτσι την μαγεία των συμπληρωματικών αντικειμένων.
Ας «προσκαλέσουμε» το παιδί να μιλήσει για αυτά που του αρέσουν και να φτιάξουμε όμορφες στιγμές μαζί του.

Παιχνίδι για παιδιά!

Κάθε παιδάκι έχει διαφορετικό τρόπο παιχνιδιού. Παρ´όλο που κάποιες φορές μπορεί να φαίνεται περίεργο ή μη λειτουργικό, ακόμη και το παιδί να κλείνεται σε αυτό, δεν παύει να είναι κάτι που το ίδιο επιζητεί.

Για τους κινητικούς μας φίλους που επιζητούν το τρέξιμο μπορούμε να τους δώσουμε να κρατάνε κάποια σαίτα ή αεροπλανάκι ή να κάνουν και οι ίδιοι το αεροπλανάκι, ή κάποιο μπαλόνι που αιωρείται , ακόμα και χαρταετό αν είμαστε σε έναν πιο ανοιχτό χώρο. Και μια διαδρομή με εμπόδια θα έκανε το τρέξιμο πιο παιχνιδιάρικο.

Ακόμα και το «κοπάνημα» κατσαρολικών με μια κουτάλα θεωρείται παιχνίδι και ένα «σπίτι» από μαξιλάρια. Μπορεί ο μικρός μας φίλος να δυσκολεύεται να παίξει κλέφτες και αστυνόμους, θα μπορούσε όμως να γίνει «ο μπαμπάς», φορώντας απλά τα ρούχα του (κι ας του είναι λίγο μεγάλα). Το ότι μας αρέσουν μόνο τα γράμματα σε παζλ δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τα «φροντίσουμε». Ας ταϊσουμε το Α, ας βάλουμε για ύπνο το Β.

Tο να περιμένουμε τη σειρά μας είναι ένα καλό ξεκίνημα για να αρχίζουμε να παίζουμε με άλλα παιδάκια. Άραγε η συνεργασία ισούται με παιχνίδι; Γιατί όχι; Ας μετακινήσουμε όλοι μαζί απλά ένα μεγάλο τραπέζι. Ας σκουπίσουν οι δυο φίλοι παρέα έχοντας το ένα παιδάκι την σκούπα και το άλλο το φαράσι. Ας δοκιμάσουν οι δύο φίλοι να μεταφέρουν μια τεράστια μπάλα με την πλάτη τους. Με το να προωθήσουμε επίσης τη μίμηση μπορούμε να μάθουμε νέα παιχνίδια.

Σε κάθε περίπτωση για αρχή πρέπει να δούμε τι κινητοποιεί το παιδί κι από εκεί και πέρα να αναλάβει τον πρώτο ρόλο η φαντασία μας χαρίζοντας γέλιο στο παιδί.

Προσεκτική διαχείριση της διάσπασης

Πόσες φορές μπορεί να ακούμε για ένα παιδάκι ότι αφαιρέθηκε, ξεχάστηκε, τα παράτησε ή προτίμησε να κάνει κάτι άλλο από αυτό που του ζητήσαμε;
Παρ’ όλο που η διάσπαση προσοχής έχει συνδυαστεί κυρίως με τις μαθησιακές δεξιότητες, δεν είναι σπάνιο να τις συναντήσουμε και στο παιχνίδι, τον διάλογο ή σε άλλες δράσεις του παιδιού που καλείται να εκτελέσει καθημερινά, όπως το να φτιάξει ακόμη και το πρωινό του να φάει.
Πολλές φορές η διάσπαση προσοχής δεν είναι πραγματική, καθώς πραγματοποιείται απλώς μια κατ’ επιλογή αποστροφή του παιδιού γι’ αυτό που του ζητείται να κάνει, επειδή δεν το ενδιαφέρει πραγματικά. Πολλές φορές και για να κεντρίσει την προσοχή των γύρω του, που θα σπεύσουν να το βοηθήσουν να εκτελέσει τη δραστηριότητα που του ζητείται να κάνει.
Αφού εξαντλήσουμε τα παραπάνω, δε μας μένει παρά να εστιάσουμε στο ότι το παιδί παρουσιάζει πραγματική διάσπαση της προσοχής. Το κεντρικό ζητούμενο (task) “χάνεται” επειδή το διαδέχονται απανωτές σκέψεις του παιδιού, ενώ, σε αντίθεση με την υπερκινητικότητα, μπορεί το παιδί να στρέφει το ενδιαφέρον του σε διαφορετικές ενέργειες, αλλά πάντα θα τις φέρει εις πέρας.
Για να δούμε πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τη διάσπαση.
Ας προλάβουμε να αλλάξουμε δράση στο παιδί πριν ματαιωθεί, αντί να επιμένουμε στην ίδια και την ίδια ώσπου να την ολοκληρώσει.
Ας κάνει τις 2 από τις 5 ασκήσεις του βιβλίου κι ας τις αυξήσουμε σταδιακά.
Ας κάνουμε το μάθημα και τη δράση πιο ενδιαφέρουσα για το παιδί με τη σύνδεσή του με κίνητρο.
Ας παρατηρήσουμε ποια ερεθίσματα λειτουργούν ως “διασπαστές” για το παιδί κι ας τους χειριστούμε κατάλληλα, είτε διατηρώντας τους είτε εξαλείφοντάς τους. Καλό είναι να υπάρχει ησυχία και οι στόχοι να είναι ξεκάθαροι, ώστε να μην αποσπάται η προσοχή του παιδιού. Ας κάνουμε μια συζήτηση κοινού ενδιαφέροντος για όλα τα μέλη της οικογένειας. Ας παίξουμε “όνομα-ζώο-πράγμα”, “χαλασμένο τηλέφωνο”, “ένα-δύο-τρία-στοπ” ,”αγαλματάκια ακούνητα” ή να πούμε αριθμούς ο καθένας με τη σειρά του. Μπορούμε ακόμη και να πετάμε με μπαλόνι ο ένας στον άλλον με προσοχή δίχως να πέσει κάτω. Έτσι κι αλλιώς μόνο τα παιδιά μπορούν να μας στρέψουν στο παιχνίδι και τη χαρά, γιατί να μην τα ακολουθήσουμε;

Κίνητρο και κοινωνικότητα

Ξεκινώντας να μάθουμε κάτι στο μικρό μας φίλο, εκείνος αναρωτιέται ” γιατί να το μάθω αυτο;” Το να δώσουμε κίνητρο ίσως και να αποτελεί εν τέλει τη μεγαλύτερη πρόκληση όσον αφορά τη συμπεριφορά των παιδιών. Αρχικά, στο παιδί τις περισσότερες φορές θα υποσχεθούμε ένα σοκολατάκι, ένα παιχνίδι ή μια αγαπημένη δραστηριότητα (π.χ. ζωγραφική) είτε για παραδειγμα να διαβάσει ή να έρθει να φάει. Το ερώτημα είναι “Πάντα θα πρέπει να τάζω κάτι στο παιδί για να κάνει αυτά που πρέπει;”. Η απάντηση είναι “ναι”! Όλοι μας λειτουργούμε με κίνητρα! Απλά τα κίνητρα όσο μεγαλώνουμε γίνονται πιο “αόρατα” και πραγματοποιούνται ύστερα από μια πιο μακροχρόνια προσπάθεια ώστε να φτάσουμε σε αυτά. Το σοκολατάκι μετά το φαγητό μετατρέπεται σε ένα καφέ στο τέλος της ημέρας ύστερα από τις δουλειές του σπιτιού. Το παιχνίδι μετά τα κάλαντα μετατρέπεται σε ένα ταξίδι στις διακοπές ύστερα από εργασία μηνών. Τα κίνητρα λοιπόν γίνονται πιο κοινωνικά! και η διαπραγμάτευση σχετικά με την επίτευξή τους έχει γίνει πλέον συνειδητή από το άτομο και δεν χρειάζεται πλέον υπενθύμιση. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε για τους μικρούς μας φίλους ενδιάμεσα της εν λόγω διαδικασίας για να τους προετοιμάσουμε, είναι να προσπαθούμε να τοποθετούμε τα κίνητρά τους σε πιο κοινωνικές συνθήκες. Αφού μας αρέσουν τα σοκολατάκια ας μοιράσουμε κιόλας στους φίλους μας. Μας αρέσει η ζωγραφική, αντί να ζωγραφίζουμε μοναχικά ας γραφτούμε σε μαθήματα ζωγραφικής. Μας αρέσουν τα τουβλάκια , ας επισκεφτούμε μια έκθεση lego. Θέλουμε να ακούσουμε παιδικά τραγούδια στο λάπτοπ. Ας το κάνουμε με παρέα. Ας γίνει η κοινωνικότητα κίνητρο για το παιδί!

Μετάβαση ομιλητών

Η ομιλία είναι ο κατεξοχήν τρόπος να εκφράζουμε τι θέλουμε, τις σκέψεις, τα συναισθήματά μας. Η εκφορά της είναι σίγουρα μια πρόκληση, πόσο μάλλον η χρήση της στη συνέχεια από τους μικρούς μας φίλους με αποτέλεσμα τον διάλογο.

Ας βοηθήσουμε τους μικρούς μας φίλους να διεκδικούν αυτό που θέλουν χωρίς όμως να γίνονται επαναληπτικοί. Τι πιο επαναστατικό από το όταν θα ακούσουμε “Θα το πάρεις μετά” αντί να επιμείνουμε με το θέλω μας να πούμε “Γιατί μετά;” ή ακόμη και το “Πότε είναι το μετα;!” Ρωτώντας πάμε στην πόλη λοιπόν, μόνο που οι ερωτήσεις αργότερα θα πρέπει να αφορούν τους άλλους, ώστε μετά από τη δήλωση “Θέλω να φύγω”, να ρωτάμε και τους άλλους αν θα επιθυμούσαν το ίδιο, ώστε να υπερισχύσει η πλειοψηφία.

Ακόμα και για τους “αρχηγούς” είναι ευκαιρία για πιο κοινωνικό λόγο με το να διατάζουν και να δίνουν εντολές στους άλλους. Για τους πιο “ντροπαλούς” ακόμα και το “χαλασμένο τηλέφωνο” αποτελεί ένα ωραίο παιχνίδι. Για τους πιο “φλύαρους” ας τους παρακινήσουμε ενδιάμεσα του “μονολόγου” να ζητάνε την επιβεβαίωση – προσοχή μας.

Το να μιλάμε για αυτά που μας αρεσουν αποτελούν την αφετηρία και με λίγη προσπάθεια, μπορεί να τοποθετηθεί εντός κοινωνικών συνθηκών. Εγώ θα πάω στο μάθημα – εγώ θα πάω στο σπίτι, η ανταλλαγή αυτή πληροφορεί τον ένα για το θέλω του άλλου. Πολλές φορές περιμένοντας τους μικρούς μας φίλους τους ωθούμε να ρωτήσουν πράγματα, είτε με σχόλια (“Πήγα στο εμπορικό σήμερα. – παύση,”Δεν θα το πιστέψεις τι έγινε στο σουπερμαρκετ!”, “Κι εγώ έχω ένα ίδιο αμάξι”)

Επομένως ο κοινωνικός λόγος είναι θέμα ανταλλαγής, όπως και η διάδραση με τους γύρω μας η οποία αποτελεί την πηγή και ταυτόχρονα το αποτέλεσμα αυτού. Μιλάμε για αυτά που μας τραβούν την προσοχή συνομιλούμε για τα παιδικά μας όνειρα.